Dur Yolcu !

Busvertising örnekleri

Bir Milletin Canlı Toplumsal Hafızasındaki Travmatik Olay

Ahıska Türklerinin tekrar vatanlarına dönmesi meselesi, Türkiye’nin komşusu Gürcistan’la ilgili en hassas konusu olması gerekirken maalesef buna şahit olamamaktayız. Türkiye sınırına 15 kilometre uzaklıkta olan Ahıska Bölgesi, Ruslar tarafından Mesketya olarak isimlendirilmiştir. Bugün Gürcistan da bu ismi kabul ediyor. Mesketya ve Meshi ismi de kullanılsa bile bu insanların Türk olduğuna kimse itiraz edemez. Ancak doğru olan Ahıska ve Ahıskalı Türkler adlandırmasıdır.
Ahıska, Türkiye sınırında olup Ardahan, Şavşat, Posof ve Çıldır ilçeleri ile komşudur. Kuzeyinde Gürcistan’ın Borjomi bölgesi, güneyinde Çıldır düzlüğü, doğusunda Borçalı ve batısında Acaristan ile çevrilidir. Abastuban, Adigön, Aspinza, Ahılkelek, Azgur ve Hırtız kasabaları ve bunlara bağlı 200 köyden oluşan bir bölge, 2004 tahminlerine göre 25 bin civarında insanı barındırmaktadır.

1578 yılında III. Murat zamanında Osmanlı hâkimiyetine giren bölge, 1829 Osmanlı-Rus Harbi sonunda imzalanan Edirne Antlaşması ile Rusya’nın eline geçmiştir. Ahıska Türklerinin bir bölümü, 1877–78 Osmanlı-Rus Harbi sonrası Osmanlı topraklarına sürülmüşlerdir. 1919’da Ahıska’nın Gürcistan’a dâhil olduğunu görmekteyiz. 1921 Kars Antlaşması ile Ahıska’nın bir bölümü Türkiye’de, bir bölümü de Rusya’da kalmıştır. II. Dünya Savaşı’nda Ahıska’dan 40 bin genç, Rus ordusunda görev yapmak için alınmıştır. Bunlardan 26 bini savaştan dönememiştir. Savaşa giden gençlerden geride kalan ihtiyar, çocuk ve kadınlar, demiryolu yapımında çalıştırılmışlardır. Bu demiryolları ise 14 Kasım 1944’te 115 bin Ahıskalıyı Stalin’in emriyle Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan’ın Fergana Vadisi’ne sürgün edilmesinde kullanılmıştır. Sovyet kaynakları sürgün edilen insan sayısını 91 bin olarak gösterirken, 115 bin, 137.921 ve 180 bin rakamları telaffuz edilmektedir. Sürgün esnasında ve sonrasında yaşanan zor şartlarda 30 bin kişinin öldüğü söylenmektedir. Sovyetlerin yaptığı menfi propaganda sonucu yerli halk “Siz suçlu olmasaydınız sürülmezdiniz” diyerek gelenlere mesafeli davranmıştır. Sürgüne gönderilenlerin topraklarına Gürcü ve Ermeniler yerleştirilmiştir.

Sürgünün sebebi olarak Sovyet arşivlerinde, sınır bölgesinde yaşayan Türklerin, kaçakçılık ve Türk istihbaratına bilgi sızdırma gibi faaliyetler yürütmesi gösterilmektedir. Öne sürülen bu durumun gerçek sebep olması halinde sürgünün 1941-2’de olması gerekirdi. Ancak 1944’te Sovyet ordusu Berlin’deydi ve kazanan taraftaydı. Türkiye ve Türk sınırındaki kaçakçılık, bilgi sızdırma gibi meselelerden sıkıntısı kalmamış durumdaydı. Dolayısıyla arşivler işin bahanesini söylemektedir. Gerçek sebep Türkiye’nin Türk Dünyası’ndan koparılmak istenmesidir. Türkiye, Ahıska, Borçalı, Azerbaycan, Türkmenistan, Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan, Doğu Türkistan. Bu sıralama Türkiye ile Orta Asya arasındaki karasal bağlantıdır. Nahçıvan ile Azerbaycan arasında Ermenistan olduğunu hatırlarsak, kuzeyden Gürcistan üzerinden karasal bağlantı kalır. İşte bu bağlantının Ahıska zinciri sökülüp alınmış, yerine Ermeni ve Gürcüler yerleştirilmiştir. Sürgünün sebebi budur.

Nisan 1989 tarihinde Özbekistan’ın Fergana bölgesinde yüzlerce Ahıskalının ölümüne yol açan olaylar yaşanmıştır. Bir pazar kavgasından başladığı söylenen olaylar, Ahıska Türkleri ile Özbekler arasında çatışmalara dönüşmüştür. Ahıskalıların kendilerinden daha iyi şartlarda yaşadığını ve Özbekistan’ı terk etmeleri gerektiğini dile getirenlerin olduğu ve yerel makamların da olayların büyümesini önlemek için hiçbir şey yapmadığı söylentiler arasıdandır. Rus derin devletinin tezgâhıyla böyle bir olayın yaşandığı söylentiler arasındadır. Gerçek sebebi aydınlanamayan olayların sonucunda Ahıska Türklerine yeni bir sürgün yolu açılmıştır. Öte yandan da Orta Asya’nın en güçlü toplumu olarak tüm Türk nüfusu dünyaya taşıyabilecek, bölgenin öncü kuvveti olabilecek Özbekistan ile diğer Türklerin arasının açılması sağlanmıştır. Ahıska sürgünü ile Türkiye’yi Orta Asya Türklüğünden koparan Rus devlet zihniyeti, Fergana olaylarıyla da Özbekistan’ı diğer Türklerden koparmak istemiştir.

Halen Krasnodar eyaletinde 12 bin kişi olmak üzere Kafkasya, Rusya’nın çeşitli bölgeleri, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Ukrayna, Sibirya ve Türkiye dışında bazı Asya ve Avrupa ülkeleri olmak üzere toplam 28 ülkede Ahıska Türkleri yaşamaktadır. 1992’de kabul edilen kanunla Ahıska Türklerinden bir bölümü Türkiye’ye getirilerek Iğdır’a yerleştirilmiştir. Bugün 400–450 bin dolayında Ahıska Türkü mülteci durumundadır.

1999 yılında Gürcistan, Avrupa Konseyi’ne üye olurken Ahıska Türklerinin geri dönüşleriyle ilgili yükümlülük üstlenmiştir. Buna göre Gürcistan, 1999’dan itibaren üç yıl içinde Ahıskalıların dönüşlerini başlatacak ve 12 yıl içinde yani 2011 yılında dönüş işlemini bitirecektir. Şu ana kadar somut bir gelişme olmamıştır. Eğer Gürcistan yükümlülüğünü yerine getirmezse Ahıska Türkleri, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne dava açabilecek ve bu yolla vatanlarına dönebileceklerdir.

Gürcistan Ahıska Türklerinin geri dönüşüne şartlı izin vermiştir. Şartlardan birincisi, geleceklerin sadece Ahıska bölgesine değil tüm Gürcistan topraklarına yerleşmeleridir. Tiflis bu şartı, Ahıskalıların bölgeden 91 bin kişi çıkmasına karşın bugün dönecek olan rakamın çok olması ve bölgenin bunu kaldıramayacağı savına bağlamaktadır. İkinci şart, Türklere verilecek kimliklerde Türk ve Müslüman yazmayıp Gürcü ve Hıristiyan yazacaktır. Gürcistan’ın bu şartının altında ise bölge halkının aslında Türk olmayıp, Meshi denen Gürcüler olduğu, zamanla ve zorla Osmanlılar tarafından Müslüman yapılarak Türkleştirildikleri savı yatmaktadır.

Beş ilçe ve 200 köyden meydana gelen Ahıska’da şu an daha çok Ermeniler yaşamaktadır. Türklerin dönüşü ile Ermeni-Türk geriliminin yaşanmasından, Türkiye’nin bölgede daha güçlü hale gelmesinden ve belki ilerde Türkiye’nin bölgeye müdahale etmesinden sadece endişe eden Tiflis yönetimi değildir. Ermenistan ve bir o kadar da Rusya durumu kendi aleyhine görmektedir. 100’e yakın köy ise Türklerin sürgününden günümüze hala boştur. Haziran 2002’de Krasnodar’da bulunan Ahıska Türkleri seslerini duyurabilmek için açlık grevi yapmışlardır. Krasnodar’da yaşayan 12 bin Ahıska Türkü “yasa dışı mülteciler” olarak adlandırılmakta ve yeni bir sürgüne gönderilmeleri istenmektedir. Türkiye’nin gündemine girmesinde aciliyet kesbeden meselelerin başında Ahıska Türkleri gelmektedir.

be hey dürzü
ne ararsın tanrı ile aramda
sen kimsin ki orucumu sorarsın
hakikaten gözün yoksa haramda
başı açığa niye türban sorarsın

rakı, şarap içiyorsam sana ne
yoksa sana bir zararım; içerim
ikimizde gelsek kıldan köprüye
ben dürüstsem sarhoşken de geçerim

işgaldeki hali sakın unutma
Atatürk'e dil uzatma sebepsiz
sen anandan yine çıkardın amma

baban kimdi bilemezdin şerefsiz

Neyzen Tevfik
24 Ocak 1879 da Bodrum'da doğdu.
28 Ocak 1953 de İstanbul' da öldü.

Çıkar mı?
Kırım. Karadeniz’in tepesinde bir yarımada. Uğruna Türkler ve Ruslar savaştı. Almanlar yarımadayı ele geçirmek için kan döktü. Şimdi de Rusya ile Ukrayna (Batı) arasında paylaşılamayan ve Türkiye’nin de hem coğrafi yakınlık, hem de Müslüman Tatar nüfus nedeniyle ilgi gösterdiği stratejik bir bölge.
Sovyetler Birliği’nde başlangıçta Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti’ne bağlı olan Kırım, 19 Şubat 1954’te geçmişte uzun yıllar Ukrayna’da yaşamış olan Sovyet lider Nikita Hruşçev’in girişimiyle Ukrayna’ya hediye edildi. Yarımadanın en önemli kenti olan Sevastopol (bizdeki yaygın deyişiyle Sivastopol), Kırım Özerk Cumhuriyeti’nin dışında tutularak Ukrayna’nın özel statülü bir kenti ilan edildi.

Yarımadada gerginlik artıyor
Son yıllarda Kırım’ın, özellikle de Sevastopol’ün kime ait olması gerektiği, Rusya’da sürekli tartışma konusu. Bunda Rusya Filosu’nun kentte 2017’ye kadar Ukrayna’dan kiraladığı üssün önemli rolü var.
Rusya Filosu’nun hareketlerini sınırlamaya çalışan Başkan Yuşçenko, kira süresinin uzatılmayacağını tekrarlıyor. Rusya’yı destekleyen bölge halkı ise Kiev’e ve bölgeye NATO gemileri getirilmesi girişimlerine şiddetle direniyor. Başta Sevastopol olmak üzere tüm Kırım’da Rusya yanlısı siyasi güçler ezici çoğunluğa sahip.
Kırım’ın nüfusu iki milyon civarında. Bunun yüzde 58’i Rus, yüzde 24’ü Ukraynalı, yüzde 13’ü Tatar.
Yarımadada endüstrinin dışında turizm sektörü büyük öneme sahip. Sovyet döneminde Soçi ve civarı ile birlikte bütün ülkeyi ağırlayan temel turizm bölgelerinden olan Kırım, son 15 yılda müşterilerinin çoğunu Türkiye’ye kaptırdı. Rusya dışında, bölgeye ciddi yatırım yapan ülke yok gibi. Kiev yönetiminin ana ilgisi de, yarımadayı siyasi olarak denetimi altına almaya yönelik; bu yolda atılan bazı adımlar, zaman zaman Kırım ile Ukrayna yönetimi arasında gerginlik çıkarıyor.

Kiev Kırım’ı kontrol edemiyor
Pek çok siyasi uzman, Kırım’ın bir gün mutlaka ciddi bir anlaşmazlık, hatta çatışma yaşayabileceği kanısında. Bu ihtimalin artmasının nedenlerinden biri, son zamanlarda Kiev’de büyüyen siyasi kriz.
Bu köşede daha önce de yazdığımız gibi “turuncu devrim”in önderleri Başkan Yuşçenko ile Başbakan Timoşenko bir türlü geçinemiyorlar. Bugüne kadar Rusya ile daha iyi ilişkiler kurmuş olan eski Başbakan Yanukoviç’in liderliğindeki muhalefet, Doğu ve Güney Ukrayna’da çok güçlü. Son aylarda Batı yanlısı Bayan Timoşenko’nun Moskova’ya göz kırpması, liberal güçleri bölerken, Kremlin’in Yanukoviç yerine Timoşenko’yu destekleyebileceği iddialarını gündeme getirdi. Yakında düzenleneceği söylenen erken parlamento seçimleri de –daha öncekiler gibi- güçler dengesini değiştirmeyebilir veya seçimlerden bıkan halk sandık başına gitmeyebilir. Bütün bunlar Kiev’de siyasi istikrarın kısa sürede kurulmasının zor olduğuna işaret ediyor. Buna bir de kamuoyu desteği iyice azalan Yuşçenko’nun son zamanlarda “özel ilgi” gösterdiği içişleri ve ordunun bir bölümünün desteğiyle “Saakaşvili tarzı” bir girişimde bulunarak darbe denemesi yapabileceği, bunun ise iç savaşa yol açabileceği öngörülerini ekleyelim.

Kırım’da Güney Osetya senaryosu uygulanır mı?
Tam da bu koşullarda basında, Kırım’daki Rusların bir bölümünün Rusya pasaportu aldığı yazılıyor. İddia doğruysa 150 bin kişi Ukrayna yurttaşlığının yanısıra Rusya’nın da yurttaşı sayılacak. En azından Rusya böyle sayacak. Muhtemelen bu rakam daha da büyüyecek ve Rusya, Kiev yönetiminin “Kırım’daki Rusya yurttaşlarına yönelik baskıları” karşısında onları koruma hakkına sahip olduğunu savunacak.
Abhazya ve Güney Osetya cumhuriyetlerinde yaşayanların yüzde 85-90’ının bu şekilde Rusya pasaportu sahibi yapılmasından sonra, Kremlin’in bölgeye yönelik tutum almasının en temel etkenlerinden biri, “yurttaşlarımızı nerede olursa olsun koruruz” teziydi.
Kırım’da çıkabilecek bir karışıklık, Güney Osetya’da şaşkınlık içinde kalan Batı’dan daha kararlı bir müdahale gelmesine yol açabilir. Yarımadanın Rusya Filosu’na evsahipliği yapması ise savaş tehlikesini arttırır.

Yarımadadaki karışıklıklar Türkiye’yi zorlar
Bütün bunlar, geçmişte Karadeniz İşbirliği Örgütü ve şimdi de Kafkasya Platformu ile bölgedeki etkisini güçlendirmeye çalışan Türkiye açısından kritik gelişmelere yol açabilir. Kafkaslardaki savaşı NATO ile Moskova arasında zor bir denge politikası uygulayarak atlatan Ankara, Kırım’da her iki tarafın daha şiddetli baskıları altında kalabilir. Bölgede Türkiye ile sıkı ilişki içinde olan Müslüman Tatarların bulunması da hassasiyeti arttıracaktır.
Yeni bir Kırım savaşının çıkıp çıkmaması ihtimali, Yuşçenko’nun ABD ve iç siyasi güçler tarafından ne kadar dengelenebileceğine, “Rusya’nın şahinleri”nin ülkenin aklı başında güçleri tarafından ne derece sınırlanabileceğine ve hepsinden önce de uluslararası gelişmelerin gerginlik ve yumuşama çizgilerinden hangisine yöneleceğine bağlı olarak biçimlenecek gibi görünüyor.

Hakan Aksay

Bugün Türk dünyasının büyük bir çoğunluğunun İslâm dinine mensup olduğu bilinmekle birlikte, Musevî Karaylar ve Kırımçaklar, Budist Tuvalar ve Sarı Uygurlar ve Hıristiyan Gagauz, Çuvaş, Kreşen Tatar, Hakas, Saha, Dolgan ve Tofa-Karagas gibi Türk boylarının da var olduğu çoğu zaman gözden kaçırılabilmektedir. Diğer taraftan, Türk oldukları şüphe götürmeyen ve Müslümanlıktan farklı inançları benimseyen bu toplulukların dışında günümüzde dilleri, adet, gelenek ve görenekleriyle Türk dünyasıyla benzer özelliklere sahip iki Hıristiyan topluluğun daha varlığı dikkat çekmektedir: Karamanlılar ve Urumlar olarak adlandırılan bu Hıristiyan topluluklardan ilki 1924 yılında Türkiye ile Yunanistan arasında imzalanan Türk-Yunan Ahali mübadelesi sözleşmesi ile Anadolu’dan Yunanistan’a gönderilen ve Rum olarak değil de, Karamanlı olarak adlandırılan Ortodoks Hıristiyanlardır. Urumlar ise, 1783 yılına kadar Kırım’da yaşamış, daha sonra II. Katerina tarafından Kırım’dan çıkarılarak günümüz Ukrayna topraklarında özellikle Donetsk bölgesine yerleştirilen Türkçe konuşan Ortodoks Hıristiyan bir topluluktur. Bu bildiride adı geçen bu iki topluluğun tarihî süreçteki durumu ve sosyo-kültürel yapıları 2001 yılında Yunanistan’da ve 2002 yılında Ukrayna’da gerçekleştirilen saha çalışmaları ve literatür taramaları sonucunda elde edilen ilk veriler ışığında değerlendirilmeye çalışılacaktır.

Karamanlılar
Karamanlı isimlendirmesi ilk defa 1553-1555 yılları arasında İstanbul ve Anadolu’yu dolaşan Alman seyyah Hans Dernschwam tarafından İstanbul ve Anadolu’ya Seyahat Günlüğü adlı eserinde kullanılmıştır. Dernschwam, bu isimlendirmeyi İstanbul’da Yedikule yakınlarında bir mahallede oturan ve Karamanos denilen ve Karaman’dan geldiğini belirttiği bir topluluğu nitelemek için kullanmıştır. Ortodoks Hıristiyan olan ancak hiç Yunanca bilmeyen ve Türkçe konuşan bu insanları İstanbul’a getiren kişi Sultan I. Selim’dir (Dernshwam 1992: 78; Jaschke 1964: 98). Evangelinos Misaelidis ise, bu isimlendirmenin Karaman’dan gelenleri ifade etmek için kullanıldığını ve: “Anadolululara Karamanlı ismi ta Sultan Murad Han-ı Gazi hazretlerinin asrından sehven(yanlışlıkla) İstanbul’un Karamanından dolayı kalmıştır. Şöyle ki, Anadolu’dan İstanbul’a gelen taşçı, duvarcı, sıvacı ustalarının ve amelenin cümlesi büyük Karaman ile Küçük Karaman’da otururlar idi. Ve devlet ebniyesine (binalarına) veyahut onun bunun binasına ustalar iktiza ettiğinde, “gidin birkaç nefer Karamanlı usta getirin” derlerdi, yani Karamanda oturan ustalardan demek idi. Ve ustaların kaffesi Anadolulu olduklarından vakit geçerek, İstanbullular kaffe-i Anadoluluları Karamanlı zanneylediler. Ve böylelikle bu isim kalmış ise de yanlıştır, asıl Karaman İstanbul’dadır” demek suretiyle isimlendirmenin İstanbul’daki küçük Karaman ve büyük Karaman isimlendirmelerinden kaynaklandığını vurgulamaktadır (Anhegger 1979-80: 149; Ekincikli 1998: 124).

Bu iki görüşten ilkinin Anadolu’daki Karaman’a ikincisinin de İstanbul’daki Karaman’a atıfta bulunmasına paralel olarak anılan bu topluluğun coğrafi bir isimlendirmeye dayanarak Karamanlı şeklinde adlandırıldıkları görüşü geniş kabul görmektedir. Karamanlı isimlendirmesi ile ilgili olarak dilleri dışında aralarında Türkçe adlara da rastlanan bu Ortodokslara Orta Anadolu’nun Karaman bölgesinde rastlandığından dolayı Karamanlı Rumlar adı verildiğine dikkat çeken Semavi Eyice gibi Karamanlıların her ne kadar Anadolu’nun bir çok yerinde yaşadığını belirtmekle birlikte çoğunluğun Anadolu Türkmen Beylikleri döneminde Karamanoğulları Beyliğinin hüküm sürdüğü topraklarda yaşadığını dile getirenler (Eyice 1962: 102, 369) bunun dışında Suriye’den, Balkanlar’a, Besarabya’ya, hatta Kırım’a kadar uzanan daha geniş bir coğrafî alan içerisinde (Tesalya, Makedonya ve Tuna’ya kadar uzanan bölgelerde, Basarabya, Odessa ve Mariupol’de (Zdanow)) Türkçe konuşan Ortodokslara rastlandığı (Eckmann, 1950: 165) vurgulanan bir gerçektir. Bu geniş coğrafya içerisinde ise Anadolu’da Trabzon-Fırat-Toros-Silifke hattından batıya düşen kısmın, özellikle Kayseri, Nevşehir, Niğde, Konya ve Karadeniz sahil mıntıkasının ayrı bir yeri vardır. Çünkü bu alan yukarıda da belirtildiği gibi Türkçe konuşan bu Ortodoks topluluğun yoğun olarak yaşadıkları yeri oluşturmaktadır (Anhegger 1988: 73).

Coğrafî isimlendirme açısından bakıldığında; genel bir ifadeyle orta Anadolu’ya hâkim olan Karamanoğulları beyliğinin sınırları içindeki alanda sıklıkla Türkçe konuşan Ortodokslara rastlanması Karamanlı isimlendirmesinde önemli bir veri niteliğindedir denilebilir. Bu bağlamda, 13.yy. ‘da Anadolu topraklarında yaşanan gelişmelerin ayrı bir önemi vardır. 1256 öncesinden başlayarak Anadolu Selçukluları’nın Moğol nüfuzuna girmeleri ile Baba İshak müridlerinden (Ocak: 2000) olan Nure Sufî’nin oğlu Kerimüddin Karaman babasının sahip olduğu etki alanını genişletmiştir. Bu arada Karamanoğullarına IV. Kılıç Arslan ve kardeşi II. İzzeddin Keykavus arasında yaşanan taht mücadelesinde rastlanmaktadır. Bu mücadele II. İzzeddin Keykavus’un Bizans’a sığınması (1260) ve Kılıç Arslan’ın ülkenin tek hükümdarı olarak Konya’ya yerleşmesi ile son bulurken, bu olayı İzzeddin Keykavus’un safında yer alan uç beylerinin isyanı takip etmiştir (1261). Türk-Moğol kuvvetlerinin isyanı bastırması ile Karaman Bey kardeşleriyle birlikte harekete geçtiyse de yenilgiye uğramış ve bu yenilgi sonrasında da kardeşleri asılmıştır. Yine 1261 yılında Karaman Bey ölmüş, ancak bu olay Anadolu’daki Karamanlıların mücadelesinin sonu anlamına gelmemiştir. Bu tarihten sonra da Karamanoğlulları Anadolu’daki Moğol hâkimiyetine karşı mücadeleye devam etmişlerdir. Selçuklu Sultanlığı’nın İlhanlı idaresi altına girdiği dönemden başlamak üzere adına sıkça rastlanan Karamanoğulları, Osmanlı Devleti idaresi açısında da sürekli uğraşılması gereken bir güç olarak varlığını korumasını bilmiştir. Ancak, Osmanlı Devleti’ne karşı Haçlılarla dahi ittifak yapmayı göze alan Karamanoğulları, 1487 tarihinde Osmanlı idaresi altına girmiş ve Karaman 1500 yılında bir eyalet hâline getirilmiştir (Uzunçarşılı 1988:2-35). İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Devleti’ni uzun süre meşgul eden bu beylik döneminde özellikle Ermenak, Anamur, Larende (Karaman), Aksaray, Konya ve Niğde’de inşa edilen bir çok eserin Karamanoğullarının Selçuk Saltanatının takipçileri olduklarının bir göstergesi olduğuna dikkat çekmektedir. Benzer şekilde, Claude Cahen de Karamanlıların Selçukluların ana kolu gibi hareket ettiklerini ve diğer Türkmenler gibi Selçuklu Sultanı İzzeddin Keykavus’u desteklediklerini belirtmektedir( Uzunçarşılı 1998: 36; Cahen 1985 : 204).

Tarihî süreç içerisinde Osmanlı devleti karşısında bir güç olarak varolmaya çalışan Karamanoğlularının hakimiyeti altındaki topraklarda yaşayan ve Türkçe konuşarak Türkçe isimlere sahip bu Ortodoks Hıristiyan topluluğun isimlendirilmesinde yaşadıkları coğrafyaya dayanıldığı görüşüne paralel olarak, bir noktaya daha temas etmenin bu isimlendirme konusunda farklı bir boyutu ortaya çıkaracağına inanmaktayız. Anadolu’da mevcut Karaman coğrafî isimlendirmesi bir yana bırakılacak olursa aynı isimlendirmeye yani Karaman’a ve doğrudan Karamanlı -Karamanie olarak adlandırılan bir topluluğa Bizans tarihi kaynaklarında rastlanmaktadır. Edouard de Muralt’ın, Essai de Chronographie Byzantine pour Servir à l’Examen des Annales du Byzantine Empire et particulierment Des Chronographes Slavons de 395 à 1057 başlıklı eseri incelendiği takdirde, İstanbul şehrinin Latin hakimiyeti altında olduğu dönemde Edirne’ye bir saldırının gerçekleştirildiği (1205) ve bu saldırıda Ulahya (Eflak) ve Karamanie krallarının Edirne’yi ele geçirdikleri görülür. Haçlılardan on kat daha güçlü durumdaki 120.000 kişilik Kuman, Bulgar ve Ulahlardan oluşan büyük bir ordunun başındaki Johannes Edirne’yi kuşatırken, Kumanlar Haçlıları kendilerini takibe zorlayıp bir tuzak kurarak onların bölünmelerine sebep olup yenilgiye uğratmışlar ve Latin imparatorunu esir alıp Tırnova’ya götürmüşlerdir (Muralt t.y. : 285). Muralt’ın eserinde Ulahya kralı ile birlikte bahsi geçen Karamanie kralının kim olduğu burada üzerinde önemle durulması gereken bir nokta iken, yine Anadolu’da Alaşehir (Philedelphia)’in 1304 yılında Türkler tarafından kuşatılması hakkında Muralt’ın verdiği bilgiler bir diğer önemli noktayı daha ortaya çıkarmaktadır. Anadolu Türklerinin gerçekleştirdikleri bu kuşatmada Türk tarafından gelecek takviye güçleri engellemekle görevli Alişir isminde bir komutandan ve emrindeki Karamanie’lerden bahsedilmektedir (Muralt t.y.: 8). Burada bahsedilen Alişir’in ve emrindeki Karamanie’lerin kimler olduğu ve adlarının neden Bizans safında geçtiği ve Edirne kuşatmasında bahsi geçen Karamanie ülkesinin neresi olduğu sorusu Bizans İmparatorluğu hizmetinde çalışan binlerce Peçenek, Uz, Kuman Türkleri ve en az onlar kadar Bizans’a hizmet etmiş bulunan bir çok Anadolu Türkmeni ile ilgilidir. Zira, M.S. 5.yy.’da Hunlar’dan başlamak üzere Bulgar, Peçenek, Uz, Kuman Türklerinin Hıristiyanlığı kabul etmeleri şartı ile Bizans İmparatorluğu’nda başta ordu olmak üzere çeşitli dinî ve hatta idarî ve diplomasi mekanizmalarında bir çok göreve getirildikleri bilinmektedir. Diğer taraftan, yukarıda da değinildiği gibi adı geçen bu Türk boyları dışında Anadolu Türkmenleri de ön koşul olarak Hıristiyanlığı kabul ile benzer hizmetlerde bulunmuşlardır. Burada Balkanlardaki Türk boyları dışında Bizans’a hizmet veren Anadolu Türklerinin farklı bir isimlendirmeyle anıldığının da altını çizmek gerekmektedir. Türkopoller olarak1 adlandırılan ve ağırlıklı olarak askeri sınıf içinde görev alan Türkmenler arasında oldukça ünlü olan birkaç örneğe burada yer verilebilir: Vatopedi manastırında keşiş olan Sergios Türkopoulos (Savvides 1993: 125), megas primikerios ünvanlı ve Vardar Türklerinin başındaki kişi olarak bilinen ve yine 1098 yılında Haçlılara Antakya’ya kadar eşlik eden Bizans komutanı Tatikios (Megali Elliniki Egkyklopedeia 1933: 22), yine megas domestikos (doğu ve batı Bizans orduları başkumandanı) ünvanlı John Aksukhos Garzya 1984: 83-91; Krumbacher 1895: 10; Khoniates 1995; Muralt t.y.: 143), XI.yy.’ın tanınmış kumandanlarından George Maniakes (Muralt t.y.: 228; Mikhail Psellos’un Khronografyası 1992; Vasiliev 1952: 312) ve bu ünlü isimlerin dışında Nicephorus Prosouchos, Tziknoglos, İshak, Pairames, İlhan (Muralt t.y.: 145; Brand 1989: 4,7,11) gibi ve bugün dahi Yunanistan’da Aynaroz’daki (Athos) manastırlar arasında ayakta durmakta olan Kutlumuş manastırı adındaki manastırın

1 Türkopoller hakkında bkz.: ‘Tourcopoloi”, Megali Ellniki Egkyklopaideia, c.23, 1933, s. 235;
Alexis Savvides, “Late Byzantine and Western Historiographers on Turkish Mercenaries in
Greek and Latin Armies: Turcoples /Tourkopouloi” in Making of Byzantine History, Studies
dedicated to Donald M. Nicol, ed. by Roderick Beaton and Charlotte Rouche, Variorum, 1993,
s.122; K. Amantos, “Tourcopoloi”, Ellinika, v. 40, 1933, s. 325; Charles M. Brand, “ The Turkish
Element in Byzantium, Eleventh- Twelfth Centuries”, Dumbarton Oaks Papers, vol.43,1989, s.13.

kurucusu, Selçuklu sülâlesi mensubu olduğu dahi iddia edilen, Kutlumuş’un (Nastase: 1985: 263-368; Brand 1989: 6) Anadolu Türk’ü oldukları Bizans kaynaklarında açıkça belirtilmektedir.

Kutlumuş’un Selçuklu sülâlesi mensubu olup olmadığı ayrı bir inceleme konusu iken, Bizans kaynaklarında açıkça ifade bulan bu Türklerin varlığı yanında yukarıda değinilen Selçuklu Sultanı İzzeddin Keykavus’un Bizans’a sığınması olayını biraz daha detaylı bir biçimde incelemek gerekmektedir.

İzzeddin Keykavus kardeşi ile olan taht mücadelesi sonrasında Bizans’a sığınmasını takiben maiyetindeki askerlerinin de sınır bölgesi olan Sivrihisar’a çekilip oradan Bizans topraklarına geçerek İzzeeddin Keykavus’a katıldıkları bilinmektedir. Bundan sonra ise Bizans topraklarında özellikle Dobruca bölgesine iskân edilen bu askerlerin Anadolu’daki akrabalarının da bölgeye gelmesiyle 30-40 obadan oluşan iki ya da üç Müslüman kasabası oluşturulmuştur. Bundan sonra ise İzzeddin Keykavus’u Bizans tahtını ele geçirme konusunda ikna etmeye çalıştığı söylenen iki komutan imparator tarafından cezalandırılırken, olaya katıldığı belirlenenler ölümden ancak vaftiz olmayı kabul ile kurtulabilmişlerdir. Sultan ve iki oğlu Mesut ve Kayumert hapsedilmişler, Sultanın annesi ve diğer iki oğlu da sarayda tutulmuşlar, daha sonra da Karaferya’ya gönderilmişlerdir (Hionidi 1970: 115; Wittek t.y.: 48). Ancak, Sultan İzzeddin Keykavus, Berke Hanın devreye girmesiyle esaretten kurtularak Kırım’a gitmiştir. Bu arada sultanın annesinin ölümü üzerine iki oğlundan büyük olanı bölgenin valisi olurken küçük saraya alınmıştır. Berke Han bundan sonra Dobruca’da bulunan Türkleri de kendi hakimiyetindeki topraklara yerleştirdiyse de, Sultanın 1280 yılında ölümünden sonra Dobrucalı Türkler tekrar Dobruca’ya dönerken oğlu Mesud, babasının varisliğini üstlenerek gemiyle Rum’a, yani Anadolu’ya dönmüştür. Mesud Anadolu’ya geçtikten sonra kardeşleri hakkında bilgi almak için imparator Basileos’a gönderdiği elçi aracılığıyla kardeşlerinden birinin sarayda, diğerinin de Karaferya’da vali olduğunu öğrenmiştir. Bu kardeşlerinden sarayda bulunanı yanındaki bazı Türklerle kaçmaya çalıştıysa da, yakalanmış ve prens ünvanıyla vaftiz edilerek keşiş yapılmıştır. Bir süre Aya Sofya Patriğinin servisinde çalıştıktan sonra Dobruca’daki Türklere katılarak tekrar Müslüman olmuştur. Ancak diğer prens ve oğlu Karaferya’da kalmış ve Müslüman olarak ölmüşlerdir. Diğer taraftan ise, prensin torunu Basileos’un emriyle vaftiz edilmiştir (Wittek t.y.: 648). Bu arada Georgio Hionidi, Keykavus’un çocukları ve özellikle torunları arasında ünlü olanlardan bazılarının isimlerini şu şekilde belirtmektedir: Konstantin Melik ve arazi sahibi olup ayrıca Veria bölgesininn temsilcisi sıfatını taşıyan Astrapiris ve Astrapiris Melikis, Kumaniçi arazilerinin sahibi Atanasios, Alexios, Sultan Dimitrios ve Konstantin Melik (Hionidi 1970: 116,133). Burada yer verilen bu isimler arasında yer alan Astrapiris Melikis ismi ve Kumaniçi arazileri ile ilgisi olduğunu düşündüğümüz ve bugün Yunanistan’ın Veria bölgesinde Meliki ve Koman isimlerini taşıyan yerleşim birimlerinin bulunduğunu belirtmek gerekmektedir. Bu arada Hionidi yine Keykavus ailesine mensup olup Hıristiyan toprak sahipleri olarak bilinen ve Veria’nın sembolü haline gelen üç Keykavus’tan daha bahsetmektedir. Bu kişilerden yetenekli bir asker olan Lizikos Georgios 1328 yılında Selanik şehrinin, 1341 yılında Kastoria ve 1350 yılında da Edessa şehrinin komutanlığını yapmış, ancak bir yıl sonra Sırplara esir düşmüş ve esaret sırasında ölmüştür. Bir diğer Keykavus ise Mihail Lizikos’tur. 1326 yılında Veria’da bugünkü Tripotam yakınlarında mal sahibi olan Mihail muhtemelen ileriki yıllarda bu şehri I. Beyazıt döneminde Osmanlı’ya teslim eden kişidir. Şehrin teslim edilmesinin ardından hepsinin kafir savaşçılar olarak nitelendiği ve Lizikos ve diğer kardeşlerinin Serez yakınlarındaki Zikhna’ya gönderildikleri ve Lizikos’un bu şehrin valisi tayin edildiği, Sultan Beyazıt’ın bunlara bazı imtiyazlar verdiği ve Lizikos’un Zikhna’da bir keşiş olarak öldüğüne dair bilgiler bulunmaktadır. Sonuç olarak ise, Yazıcıoğlu Ali’nin şu son cümleleri konuya açıklık getirmektedir:
“Kardeşleri ve oğulları Zikhna’da yaşıyorlar ve ne haraç ne onda ödüyorlar birinin adı Dimitri Sultan, diğerinin adı Mikho Sultan hepsi bu vesselam”( Wittek t.y.: 651).

Buraya kadar yer verilen bilgilerden de anlaşılacağı üzere Sultan İzzeddin Keykavus tek başına Bizans’a sığınmamıştır. Maiyetinde olan ve ona destek veren sayıları kesin olarak bilinmese de, küçümsenemez bir oranda oldukları tahmin edilebilecek sayıda askerin ve bu askerlerin ailelerinin de kendisiyle beraber olduğu, çoğunun başlangıçta Müslümanlığını koruması yanında Hıristiyanlaştırılanların da bulunduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca, Hıristiyanlaştırma dışında, Dobruca’da yaşamakta olan ve Sultan ile birlikte Kırım’a gitmeyen veya gidip tekrar geri dönen Türklerden zaman içerisinde Hıristiyanlığı kabul ile Türkopol adını alan ve Bizans ordusunda hizmet etmeye başlayanlar olduğuna dair de bilgiler bulunmaktadır (Wittek t.y.: 657). Diğer taraftan, Askeri görev dışında Dobruca’da yaşamakta olan Türklere ne olduğu sorusunun cevabı, Bulgar Çarı Svoloslav ve Bizans İmparatoru Andronicus II arasında 1307-8 yılında imzalanan antlaşmada yatmaktadır. Bu antlaşma ile Bizans imparatoru, Bulgar Çarının ele geçirdiği yerleri, özellikle iki önemli liman olan Anchilaos ve Mesembria’yı tanımak zorunda kalınca Dobruca’da yaşamakta olan Türklerin Bizans ve diğer akrabalarıyla olan bağı kopmuştur. Zaman içerisinde de özellikle ünlü Sarı Saltık’ın ölümünden sonra Müslümanlıklarını tamamen kaybetmişlerdir (Wittek t.y.: 657). Bugün Balkanlarda yaşamakta olan Gagauz Türklerinin varlığı ortadayken diğer taraftan, Karaferya ve Zikhna olarak adlandırılan diğer iki bölgede de Gagauz Türklerinin yaşadığının belirtilmesi konu ile ilgisi bakımından ayrıca dikkate değerdir. Bu arada Sultan Keykavus’un maiyetindeki askerlerin arasında kimler olduğu konusunda özellikle Bizans kaynaklarında mevcut bilgilere dayanarak bazı sonuçlara ulaşmak mümkündür. Her şeyden önce Sultanın Bizans’a sığınması aşamasında Anadolu Türkmen beyliklerinin, bu arada Karamanoğullarının, kendisine destek oldukları ve bu destek çerçevesinde ayaklandıkları ve bu ayaklanmanın İlhanlı ordusu tarafından bastırıldığı bilinmektedir. Bu bağlamda, Türk tarihî kaynaklarından elde edilen bilgilere göre bir taraftan Karamanoğlullarının İzzeddin Keykavus’a destek oldukları gerçeği karşısında, diğer taraftan Bizans kaynaklarında bahsi geçen Alişir adındaki komutanın emrindeki Karamanie ismindeki askerlerin Anadolu’daki Karamanoğulları ile ve benzer şekilde, Muralt’ın eserinde bahsedilen Ulahya (Eflak) Kralı ile birlikte adı geçen Karamanie ülkesinin Osmanlı idaresi altında Boğdan (Besarabya) olarak adlandırılan idari birim içinde bulunan Akkerman ile ve bu bölgenin Türk nüfusu ile bir ilgisi olma ihtimali yüksektir. Dolayısıyla, bugün Balkanlardaki Türk varlığının en çarpıcı örneğini oluşturan Gagauz Türklerin kökenlerinin izahı da bu tarihi gerçeklerle bağlantılıdır. Diğer bir ifadeyle, Balkanlar özellikle Hunlarla başlayan süreçle birlikte sürekli olarak Türk göçleri sonucu Bulgar, Hazar, Peçenek, Uz ve Kuman-Kıpçak Türklerinin yerleşimine sahne olmuştur. Bu yerleşim sürecinde ise bahsi geçen bu Türk boylarının Bizans ile teması söz konusudur. Bu temaslar çerçevesinde yukarıda da değinildiği gibi binlerce Hazar, Peçenek, Bulgar, Kuman ve Uz Türkü Bizans’a ön koşul olarak Hıristiyanlığı kabul ile özellikle asker olarak hizmet vermişlerdir. 11. yy. sonrasında ise Anadolu Türklerinin de Türkopol isimlendirmesiyle benzer bir süreci takip ettikleri görülmektedir. Gerek İzzeddin Keykavus ile birlikte gerekse kişisel olarak Bizans hizmetine giren Türkmenler ön şart olarak Hıristiyanlığı kabul etmişlerdir. Bizans hizmetine girdikten sonra ise imparatorluğun özellikle sınır bölgelerine yerleştirilmişlerdir. Dolayısıyla, bugün Balkanlarda yaşamakta olan Gagauzların kökenlerinin bu bölgeye yüzyıllarca süren Türk göçleri sonucu bölgede var olan Peçenek, Kuman ve Uz Türkleri ile Anadolu Türkmenlerine dayandığı açıklıkla ifade edilebilir.

Gagauz Türklerinin köklerinin bir koldan Anadolu’ya bağlı olması gerçeği kadar kendilerine Karamanlı denilen ve bugün Yunanistan’ın farklı bölgelerinde yaşamakta olup birinci kuşak açısından bakıldığında hala akıcı bir Türkçe konuşan ve isimleri olmasa bile soy isimleri olarak Türkçe isimler taşıyan Karamanlıların neden bu isimle anıldıkları konusunda sadece yaşamış oldukları coğrafyaya dayanılmasının doğru olmadığını belirtmek gerekmektedir. Anadolu Türkmenleri arasında Bizans’a hizmet için Hıristiyanlığı kabul edenlerin varlığı ve Sultan Keykavus’a destek olanlar arasında Karamanoğullarının da bulunması bu durumun açıklanmasında birer veri niteliği taşımaktadır denilebilir. Bunun dışında, 1924 yılına kadar Türkiye topraklarında özellikle orta Anadolu’nun Kayseri, Niğde, Karaman, Nevşehir ve Konya gibi illerinde yaşamış olup o dönemde Yunanistan tarafından yürütülen Helenleştirme siyasetine büyük bir çoğunlukla olumlu cevap vermeyerek Millî Mücadele döneminde Anakara Hükümeti ile birlikte hareket eden binlerce Karamanlı Ortodoks, iki ülke arasında gerçekleştirilen nüfus mübadelesine dâhil edilerek Yunanistan’a gönderilmişlerdir.
Geçmişte ve bugün kendilerinin Rum Ortodokslardan farklı bir yapıya sahip olduklarını dile getirmekte olan Ortodoks Karamanlılar her şeyden önce konuştukları dilleri, geçmişte taşıdıkları Türkçe isimleri ve sahip oldukları diğer bir çok kültürel özellikleriyle Ortodoks Rumlardan çok Müslüman Türklere benzediklerini vurgulamaktadırlar. Bu konuda 2000 yılı içerisinde Yunanistan’da yapılan saha çalışması sırasında elde edilen veriler de bu durumu destekler niteliktedir. Özellikle Yunanistan’a adaptasyon sürecinin ancak yakın bir zamanda sağlanabilmesi gerçeği dışında, yukarıda da değinildiği gibi, birinci kuşak mübadil Karamanlıların bugün hala akıcı bir Türkçe ile konuşabildikleri tespit edilmiştir. Bunun dışında kendileriyle görüşme imkânı bulunan Karamanlıların bugün yaşatmaya çalıştıkları adet, gelenek ve görenekleriyle ilgili bilgiler bir araya getirildiğinde ortaya ilginç bir tablo çıkmaktadır. Bu konuda birkaç çarpıcı örneğe yer vermek konunun daha açık bir şekilde anlaşılmasını sağlayacaktır. Tarih içinde tekrarlanan ve insanları bir arada tutan gelenek, görenek, örf ve adetler arasında önemli bir yeri olan düğünlerin Karamanlılar arasında nasıl yapıldığına bakıldığında bir Ortodoks Karamanlı düğünün, dini inancın gereği yapılan törenler hariç, Müslüman Türk düğününden farkı olmadığı görülür. Bir hafta boyunca süren düğünün ilk gününde gelin arkadaşlarıyla gelin hamamına gitmektedir. Ertesi gün ise yine arkadaşları gelinin evinde toplanarak ekmek yapmaktadırlar. Bir teknenin içindeki una atılan altını ellerini kullanmadan ağızlarıyla bulmaya çalışırlar. Genelde Cuma gününe denk gelen günde gelinin elbiselerini almak için davul, zurna eşliğinde damadın evine, damadın elbiselerini almak için de gelinin evine gidilmektedir. Cumartesi günü akşam damadın evinde büyük bir eğlence düzenlenirken, kız evinde daha sessiz bir eğlence yapılmaktadır. Damadın evinde evin damına kırmızı bayrak asılırken, damat tıraşı geleneği doğrultusunda davul zurna eşliğinde köyün yaşlıları, gençleri ve sonrasında damat tıraş edilir. Bu sırada içinde pamuk , pirinç ve çorap bulunan ve damat tarafından gezdirilen büyük bir tepsiye atılan paralar berbere verilmektedir. Daha sonra cirit ve güreş oyunlarının düzenlenmesinin arkasından yemek yenilir ve en son damda oynanan oyunlarla geç vakitte eğlenceye son verilir. Pazar günü Ortodoks inancının gereği köyün papazı gelinin ve damadın evlerine giderek elbiselerinin üzerine dualar okur. Damadın ve gelinin yaşça en büyük akrabaları hazırlanmalarına yardımcı olur. Daha sonra ise damat ve arkadaşları davul zurna eşliğinde önce kirvenin (sağdıç) evine gider ve kirveyi alırlar. Bunu gelinin evinden alınması takip eder. Bundan sonra davul zurna önde olmak üzere damat ve akrabalarını gelin ve ailesi takip ederek kiliseye doğru gitmeye başlarlar. Gelinin yüzüne damadın bakması yasaktır ve gelinin yüzü kıvrak veya al denilen kırmızı bir örtü ile örtülmüştür. Hz. İsa ikonası önünde duran gelin ve damadın başlarına altın kaplama taç koyan papaz töreni tamamladıktan sonra kiliseden çıkılırken gelinin başına buğday, leblebi ve küçük paralar atılır. Damadın evine gelindiğinde damat annesi elinde bal dolu bir tas tutarak gelini çağırır ve tarla, bahçe gibi hediyeler vermeyi teklif eder. Gelin sesini çıkarmayıp naz yaparken damadın annesi iki kere geline bal verir gibi yapıp geri çekilir ve üçüncü de balı gelinin ağzına verir. Daha sonra anne üç parmağını balın içine sokarak evin kapısı üzerine bir haç işareti yapar.Bu ağız tatlılığına delalet iken, gelin kapıdan girmeden önce evliliğinin sağlam olması için eşikte duran demire basar. Sonra damadın akrabaları geline bir erkek çocuk veriler. Bu neslin devamında erkek çocuğa verilen önemin göstergesidir. Gelin ve damat eve girdikten sonra dışarıda eğlence başlar. Düğün gecesi gençleri yaşlı bir kadın beklerken sabahında da çarşaf gösterme âdeti vardır. Bir hafta sonra ise gelin çeşmeden su almaya gittiğinde çeşmede genç kızlarla türküler söylenir, oyunlar oynanır. Gelin bereket olsun ve hepsi de çabuk evlensin diye kızların üzerine su serper (Katsikas 2000 ; Alivanoğlu 2000: 37).

Yukarıda verilen düğün tarifinde yer alan dama kırmızı bayrak asılması, gelinin yüzüne kıvrak veya al denilen kırmızı bir örtü ile örtülmesi, geleneksel Türk ailesinde soyun erkek çocukla devamı inancı, evlilik kurumunun sağlam olması için demire basılması, gelin ve damadın düğün gecesi beklenerek sabahında çarşaf gösterilmesi bugün dahi Türkiye’nin bir çok yerinde olduğu gibi Türk dünyasında da aşağı yukarı aynı özellikleri taşıyan düğünlerle benzer özellikler yer almaktadır. Düğün âdeti dışında bir kadının çocuk sahibi olduğu zaman gerçekleştirilen bazı uygulamalar da oldukça ilgi çekicidir. Bebek tuzlanıp kundağına ince kum serpilerek hayırlı kırklanma dilenir ve nazardan korunması için de yatağına sarımsak ve mavi boncuk konulur ve kötü ruhlardan korunması içinde tütsü yapılır. Bu arada çocuk oyunları arasında aşık, körebe, hoplamaç, saklambaç, körebe, beş taş, sırt-sırt ve güreş sevilen oyunlardır. Tüm bunların dışında ayrıca dikkati çeken bir uygulama da Türklere hiç de yabancı olmayan ve bir çeşit halk doktorluğu denilen ocak-ocaklı kavramıdır(Alivanoğlu 2000: 43,83).
Gelenek ve görenekler bir tarafa bırakılacak olursa, Karamanlıların en çarpıcı özelliklerden birini konuştukları Türkçe oluşturmaktadır. Karamanlıların neden Türkçe konuştukları ile ilgili olarak farklı yorumlar bulunmaktadır. Her şeyden önce Türkçe konuşan bu Ortodoks nüfusun yoğun Türk nüfus arasında kültürel etkileşim sonucunda ve hatta Türk nüfusun baskısıyla Türkçe konuşmak zorunda kaldıkları fikri özellikle Yunanlı bilim adamları tarafından ileri sürülmektedir (Vryonis 1971; Dawkins 1916). Bu görüş bir oranda Müslüman ve Hıristiyan nüfusun karışık olarak yaşadıkları köyler için geçerli olabilir ise de, tamamen Ortodoks nüfus barındıran köylerde Türkçe konuşulması açısından yeterli olmamaktadır. Örneğin, mübadele öncesi Anadolu’da Kayseri-Sivas yolu üzerinde yer alan ve sadece Ortodoks nüfus barındıran bir köy olarak Rum Kavak köyünden 90 yaşındaki Kosmas Pavlidis “Türkçe konuşurduk Rumca yoh”derken, kilisede ibadet sırasında Rumca’yı anlamadıkları için papazın İncil’i Türkçe’ye çevirmek zorunda kaldığını belirtmekteydi(Pavlidis 2000). Benzer şekilde sadece Ortodoks nüfustan oluşan Karacaören köyünden 88 yaşındaki Sultan Çiçekoğlu hangi dili konuştukları sorusuna: “Türkçe... Urumca kim biliyor...Türkçe” şeklinde cevap verirken kilisedeki ibadet dilinin de Rumca değil, Türkçe olduğuna dikkat çekmekteydi (Çiçekoğlu 2000).

Orta Anadolu’daki bazı Ortodoks köylerinde Türkçe konuşulması ile ilgili olarak R.M. Dawkins, sayısal bazı veriler sunmaktadır. Bu verilere göre bahsi geçen bölgede Rumca konuşan köy sayısı 32 iken, toplam 81 cemaat içinde Türkçe konuşan Ortodoks cemaatin sayısı 49’dur. Benzer şekilde sayısal verilerden hareket ederek Frigya olarak adlandırılan iç batı Anadolu’da 19 Ortodoks yerleşim biriminden 14’ünün, Psidia olarak adlandırılan güney bölgesinde ise 6 Ortodoks yerleşim biriminin tamamının dilinin Türkçe olup Rumca’Dan eser olmadığını belirten Kitromilides ve Alexandris, Pampilya olarak adlandırdıkları Antalya ve çevresi için de mevcut 7 Ortodoks köyden 6’sının da Rumca bilmeyen köyler olduğuna dikkat çekmektedir (Kitromilides ve Alexandris t.y.: 20). Eğer Ortodoks nüfus yoğun Müslüman baskısı karşısında veya günlük yaşamı devam ettirmenin bir gereği olarak Türkçe konuşmak zorunda kaldıysa bunun aynı çevredeki tüm köyler için geçerli olması gerekirdi. Ancak, verilere bakıldığında durumun bu şekilde olmadığı görülmektedir. Kısacası, iç batı Anadolu’nun kuzeyinde 19 yerleşim birimine sahip olan Ortodoks nüfus arasında 14 köy Türkçe konuşurken neden 5 köy Rumca konuşmaktaydı veya güney kesimde 7 Ortodoks köyden neden sadece birisi Rumca konuşmaktaydı. Bu köylerde yaşayanlar Müslüman baskısına maruz kalmamışlar mıydı ya da Rumca konuşanlar neden ticaret ve sosyal ilişkiler açısından kendi dillerini unutacak derecede Türkçe konuşmaya başlamamışlardı.

Diğer taraftan, konuşulan dil olarak Türkçe onlar açısından bizim dilimiz olarak nitelendirilirken taşıdıkları isimler de dilleri kadar dikkat çekicidir. Bugün için Yunanistan’da yaşayan Karamanlıların sadece soy isimlerinde (Çiçekoğlu, Kulaksızoğlu, Çakpinoğlu, Sütoğlu gibi), Türkçe isimlere rastlanırken geçmişte şahıs isimleri arasında Türkçe isimlere rastlamak mümkündür. Bu konuda Osmanlı Tahrir defterleri ve Şer’iye Sicillerinde yapılan incelemeler sonucunda elde edilen birkaç örneğe burada yer verilecek olursa:

Kayseri’ye ait 16.yy. tapu tahrir defterinde:
Karye-i Çukur’dan mahalle-i Kor: Karlı veled-i Aydoğdu ve Hızır veled-i O (Karlı’nın oğlu Hızır), Yağmur veled-i Aydoğdu, Satılmış veled-i İneverdi ve Yardım birader-i O ( Satılmış’ın kardeşi Yardım), Aydoğdu veled-i O (Yardım’ın oğlu Aydoğdu) Kademşah veled-i Aydoğdu, Ağabalı veled-i O, Emir veled-i Tutuk ve Yörük birader-i O (Emir’in kardeşi Yörük), Ayurdı veled-i Yahşi ve Budak veled-i O ve Sefer veled-i O, Sefer veled-i Çalapverdi ve Gökçe birader-i O ve Döğenci birader-i O, Sefer veled-i Küçük ve Mihail veled-i O, Hızır veled-i Küçük ve Yardım birader-i O (Kırpık 1997: 60-62)
şeklinde gayri müslim nüfus arasında Türkçe isimlere rastlanırken, benzer şekilde ilginç isimler, Ankara’ya ait I numaralı Tapu Tahrir defterinde de yer almaktadır: Bayram veled-i İnebeyi, Tanrıverdi veled-i Budak, zımmi Şahbula, zımmi Hüdaverdi, zımmi Karaman ve Hüsrev, zımmiye Katunpeşe, Körpe veled-i Sultanşah, Şehbula veled-i Seferşeh, Şahbula bint-i Tatar, Yağmur (Ongan 1958: 17, 46, 48, 609, 581, 226, 103, 180, 61, 206,268).

Burada yer verilen örnekleri çoğaltmak mümkündür. Nitekim, Kayseri ve Ankara dışında Niğde, Sivas, Karaman, Konya ve Nevşehir gibi illere ait Tapu Tahrir ve Şer’iye sicillerinde benzer isimlere rastlanmaktadır. Konu ile ilgili olarak Ömer Lütfi Barkan’ın Türk Yapı Malzemesi ve Tarihi için Kaynaklar başlıklı makalesi da konu itibarıyla önemli bir bilgi içermektedir. Süleymaniye Camii ve imaretinin Mufassal Muhasebe Defterlerini inceleyen Barkan, çalışan gayrimüslim işçiler arasında Budak, Karagöz, Arslan, Karaman, Timur, Alagöz, Tanrıverdi, Aydoğmuş, Ayvat, Kalender, Hızır, Murad, Aslıbeg, Aydın, Paşa Bey, Karyağdı, Karabaş, Karakaş, Kaplan, Hüsrev, Kumru, Kuzu, Bahadır, Bayram, Balı, Melikşah gibi isimler taşıyanların kalabalık Türk kitleleriyle iç içe yaşayan gayri müslim veya geçmişte Hıristiyanlığı kabul etmiş, fakat lisan ve isimlerini değiştirmemiş Türk soylu kimseler olabileceğine dikkat çekmektedir (Barkan 1955-56:13,19)

Hıristiyan nüfus arasında Türkçe isim örnekleri sadece orta Anadolu ile sınırlı değildir. İrene Beldiceanu, Bitinya olarak adlandırılan güney Marmara bölgesi ile ilgili olarak Tapu Tahrir defterleri üzerinde yapmış olduğu incelemeler sonucunda ilginç tespitler yapmıştır. Beldecianu, 16.yy. sonuna kadar kentlerdeki gayri müslim nüfusun azaldığına dikkat çekerken, doğrudan Türk adlarını taşıyan Yüreğir ve Çepni köyleri üzerinde önemle durmaktadır. Yüreğir köyünde yaşayanlar Hıristiyan ve Grek Ortodoks takviminden isimler taşımaktayken, Çepni köyü nüfusu Müslüman ve Hıristiyan olarak ayrılmakta ve Hıristiyanlar arasında Türkçe isimlere rastlanmaktadır. Beldecianu, Yüreğir köyündeki Grek Ortodoks takviminden isim taşıyanların varlığını Bizans döneminde hizmet eden Türklere ve Bizans’ın Hıristiyanlaştırma siyasetinde katı bir kural olarak var olan barbar isimlerinin bırakılması olayına bağlarken, Çepni köyü sakinlerinin babadan oğula uzanan bir süreç içinde Hıristiyanlıklarının incelenmesi gereken bir Türk-Tatar topluluğunun varlığına dayandırmaktadır (Beldecianu 1997: 18).

Güney Marmara bölgesindeki Ortodoks nüfus yerleşim birimleri arasında Çepni ve Yüreğir isimlerini taşıyan köylerin bulunması ilgi çekici iken, bu bölgenin durumu ile ilgili tamamlayıcı bir bilgiye daha yer vermek gerekmektedir.

Yukarıda Bizans hizmetindeki Anadolu Türkmenlerinden bahsedilmişti. 14.yy. içerisinde Türkopol ismiyle anılan bu askerlerden bazılarının Bizans-Katalan mücadeleleri sırasında saf değiştirerek Katalanların tarafına geçtikleri ve Bizans’a karşı yağma hareketlerine katıldıkları bilinmektedir. İşte bu dönemde Halil ve Melik isminde iki komutanın emrinde savaşan Türkopoller Anadolu’daki Türkmenlerden destek almışlardır. Bu yağma hareketlerinin ardından bu askerlerden bazıları Halil komutanla birlikte Anadolu’ya geçmişlerdir. Bu geçiş sırasında Dobruca’da yaşayan ve İzzeddin Keykavus ile birlikte Anadolu’yu terk eden Türklerin de var olduğu bilinmekle birlikte, Müslümanların yanında Hıristiyan Türkopollerin de olabileceği üzerinde durulması gereken bir noktadır (Wittek t.y.: 666). Diğer taraftan, Halil komutanın Anadolu’ya geçmesi sonrasında neler olduğu konusunda ise İsmail Hakkı Uzunçarşılı’nın Anadolu Beylikleri Tarihi adlı eserine bakmak gerekmektedir. Uzunçarşılı, Halil komutanla Anadolu’ya geri dönen Dobrucalı Sarı Saltık’ın Alevî Türkmenlerinin Çanakkale-Balıkesir bölgesindeki Karesi Beyliği’nin başındaki Karasi Bey tarafından beyliğinin topraklarına yerleştirildiklerini vurgulamaktadır (Uzunçarşılı 1988: 96). Dolayısıyla, bugün dahi bahsi geçen bölgede tahtacı Türkmenlerinin yaşıyor olması bir tarafa, Osmanlı döneminde 16.yy. da bölgede Yüreğir ve Çepni isimlerini taşıyan köy nüfusu arasında yoğun bir şekilde Türkçe isim taşıyan gayrimüslimin varlığı da komutan Halil ile birlikte Anadolu’ya geçen Türkopollerle bağlantılı olsa gerektir.

Sonuç olarak, bazı Ortodoksların Karamanlı olarak adlandırılmalarını, Karamanoğullarının hâkim olduğu sahada yaşamış olmalarından dolayı sadece coğrafî bir isimlendirmeye bağlamak kanaatimizce doğru değildir. Anadolu Türkmen beylikleri içerisinde önemli bir güç unsuru olarak İlhanlı ve Osmanlı Devletleri karşısında Selçuklu Sultanlığı’nın bir vârisi gibi hareket eden, kardeşi ile giriştiği taht mücadelesi sonunda Bizans İmparatorluğu’na sığınan İzzeddin Keykavus’u destekleyen Karamanlıların ve Bizans hizmetindeki Anadolulu Hıristiyan Türkmenlerin, yani Türkopollerin, varlığı kadar, özellikle Osmanlı idaresi altında orta Anadolu bölgesindeki Ortodoks nüfus arasında rastlanan öz Türkçe isimlerin yoğunluğu ve bu insanların günlük yaşamlarında tek kelime Yunanca bilmeden Türkçe konuşmaları ve hatta ibadet etmeleri dışında bugün dahi akıcı bir şekilde Türkçe konuşabilmeleri bir zamanların güçlü Türkmen beyliği Karamanoğullarının Karamanlı Ortodokslarla doğrudan alâkalı olduklarını açıkça ortaya koymaktadır, denilebilir.

Urumlar
Günümüzde Ukrayna’nın Donetskk bölgesine bağlı Donetsk merkez başta olmak üzere Manguş, Starokırım, Granitnaya, Starolaspa, Staroignatovka, Mirna, Staromolinovka, Starobeşevo, Komar, Ulaklı, Bagatiri köyleri ve Maripol şehrinde yaşayan ve resmi belgelerde Grek olarak adlandırılan bir Ortodoks topluluk yaşamaktır. Topluluğun en çarpıcı özelliği Türkçe konuşuyor olmalarıdır. Dil dışında gelenek ve görenekleri açısından da ilginç bir yapı sergileyen bu topluluk mensupları kendilerine Urum demektedirler.

1989 Sovyetler Birliği nüfus sayımına göre Ukrayna topraklarında 45.000 Urum yaşamaktadır. Ancak, sosyolojik tahminlere göre belirtilen tarih için Urumların nüfusu 60.000 kadardır. Günümüzdeki nüfusları ile ilgili olarak elde resmî bir veri bulunmamasına karşın topluluğun önde gelen aydınlarından Valeri Kior, tüm Ukrayna’da yaklaşık 300.000 Grek yaşamakta olduğunu bu nüfusun yarısını da Urumların oluşturduğunu belirtmiştir (Kior 2002). Bugün ağırlıklı olarak Ukrayna’nın Donetsk bölgesinde yaşayan Urumların asıl yerleşim yerleri ise Kırım’dır. 1778 yılına kadar Kırım’da Kırım Hanlığı idaresi altında yaşamış olan Urumlar, Rus İmparatoriçesi II. Katerina tarafından Ermeni ve Greklerle birlikte Kırım’dan çıkarılarak Donetsk bölgesinde iskana tabi tutulmuşlardır. Kırım’dan ayrılışlarını topluluk üyeleri sürgün olarak nitelendirmektedirler. Bu konuda görüşülen Urumların ortak düşüncesi II. Katerina’nın amacının Kırım Hanlığının ekonomik gücünü elinde tutan Hıristiyan halkın Kırım’dan uzaklaştırıp böylece Hanlığı ekonomik olarak çökertmek olduğudur. Akademik çevrede de benzer görüş hakim durumdadır. Donetsk Devlet Üniversitesi’nde Matematik Profesörü olan Stephan Kalayerov ve Kazakistan’da, Almata’da Deşt-i Kıpçak sahası ve Urumlar üzerine incelemeler yapmakta olan Dr. Aleksandr Garkavets, Ermeni, Rum ve Urumlara yönelik bu iskânın gerçek amacını Kırım hanlığının ekonomik olarak çökertilmesine bağlamaktadırlar (Kalayerov 2002). Nitekim, bu olaydan beş yıl sonra 1785 yılında Kırım Hanlığının Rusya’ya bağlandığı bilinmektedir.

Kırım’dan ayrıldıktan sonra iskân edilecekleri yerlere geldiklerinde kendilerine verilen sözlerin yerine getirilmediğini gören Ermeni, Grek ve Urumların çoğu zaten açlık, soğuk ve hastalıktan yollarda hayatlarını kaybetmiştir. Geride kalan Ermeniler zaman içinde toplam 5 köy kurarken, Grekler ve Urumlar da toplam 22 köy kurmuşlardır. İskân sonrası dönemde hiçbir konuda yardım almadan bugüne kadar varlıklarını sürdürmüş olan Urumlar, gerek Sovyet döneminde var olan, gerekse resmi olarak diğer Greklerle birlikte anılmalarının verdiği ortam dolayısıyla doğrudan Grek toplumundan gördükleri baskıya rağmen ana dilimiz dedikleri Türkçe’yi ve sahip oldukları âdet, gelenek ve göreneklerini kaybetmemişlerdir.

2002 yılı içerisinde yukarıda bahsi geçen yerleşim birimlerinde yapılan saha çalışması sonucunda elde edilen verilere bakıldığında topluluğun 1778 yılı öncesine ait tarihî herhangi bir bilgiye veya yazılı kaynağa sahip olmadıkları tespit edilmiştir. Urumların geçmişlerine yönelik bilgi sahibi olmadıkları gerçeği bir tarafa bu konu ile ilgilenmedikleri de söylenemez. Zira, Urumların merak ettikleri en önemli konu geçmişleri ve kimlikleridir. Onlar resmî kayıtlarda Grek olarak adlandırılsalar da, kendilerinin Greklerden oldukça farklı olduklarını her fırsatta dile getirmektedirler. Başka bir ifadeyle onlar Grek değillerdir, Rus veya Ukrayn da değillerdir. Bu durum karşısında Urumlar kimlerdir?

Urumların tarihi ile yakından ilgilenen ve Ukrayna tarihi üzerine doçentlik tezi hazırlamakta olan Kior, topluluğun tarihi geçmişi üzerine yapmış olduğu araştırmalara dayanarak ilginç bir açıklama yapmaktadır. Kior’a göre Urumlar, yüzyıllar boyunca Hunlardan itibaren Bulgar, Hazar, Peçenek, Uz ve Kıpçak Türklerinin hakim oldukları Deşt-i Kıpçak ismiyle anılan bu coğrafyada yaşamışlar ve yaşamaktalar. Bunun yanında, dil olarak hem güney hem de kuzey Türkçesinin özelliklerini taşımaktalar ve aşağıda örnekleri görüleceği gibi âdet, gelenek ve görenek olarak da Greklere değil, Türklere benzemekteler. Sonuçta, Kior’a göre Urumlar köken olarak Kıpçak-Oğuz Türklerinin bir karışımıdırlar (Kior 2002). Diğer taraftan, Kior’un bahsetmiş olduğu Deşt-i Kıpçak sahasının yüzyıllar boyunca Roma Katolik Kilisesi ve Bizans Ortodoks Kilisesinin misyon faaliyetlerine sahne olması ve bu faaliyetler sonucunda bu Türk boylarına mensup binlerce Türkün Hıristiyanlığı kabul ettikleri bugün bilinen tarihî bir gerçektir.2 Ayrıca, başta konuştukları dil ile Greklerden tamamen ayrılan Urumlar, sahip oldukları gelenek ve görenekleriyle de Greklerden farklı bir yapı sergilediklerini vurgulamayı ihmal etmemektedirler(Kior 2002).

2 Deşt-i Kıpçak sahasında misyonerlik faaliyetleri hakkında detaylı bilgi için bkz.: Peter Golden,
“Religion Among the Qıpcaqs of Medivial Eurasia”, Central Asiatic Journal, no.42, 1998; İstvan
Vasary, “ Orthodox Christian Qumans and Tatars of Crimeea in the 13th-14th centuries”,
Central Asiatic Journal, vol.32, no. 3-4, 1988; Gyula Moravcsik, “ Byzantinische Mission im Kraise
der Türkvölker an der Nordküste des Schwarzen Meeres”, Proceedingss of the 13th International
Congress of Byzantine Studies, Oxford, 5-10September 1966, ed. J.M. Hussey, D. Obelensky and S.
Runciman, Oxford Un. Press, London, 1977.

Bir toplumu tanımanın en önemli kaynakları o toplumun sahip olduğu kültürel öğeleridir. Bu bağlamda, Urum toplumunu tanımak için bugün hâlâ devam ettirmeye çalıştıkları gelenekleri ve adetleri arasında yer alan düğün, doğum ve ölüm âdetleri ayrı bir yere sahiptir. Eski Kırım’da (StaroKırım) yaşamakta olan Feodora Mihaeliç, geleneklerinin Greklerden farklı olduğunun altını çizerken bir Urum düğününü şu şekilde tarif etmektedir: ilk gün süslenen iki at ile gelinin evine gidilir ve gelinin vaftiz annesi geline damat ile paylaşacağı bir yastığı satar. Gelin evine gidilirken gelinin vaftiz annesi ön sırada yeri alır ve gelinin temizliğini simgeleyen kırmızı bir bayrak taşır. İkinci gün köy meydanında gelinin anne ve babası ile damadın anne ve babası oluşturulan bir çember içinde davul, klarnet, kemençe eşliğinde oyunlar oynarlar. Bu iki ailenin birbirine saygısı için yapılan bir uygulamadır. Üçüncü gün ise gelinin çeyizi alınmaya gidilir ve sonrasında düzenlenen eğlence ve törenle evlilik gerçekleştirilir. Bu arada çalınan gelin havası ile gelin ağlatılmaya çalışılır. Yeni bir çocuk dünyaya geldiğinde ise aile, kendilerine göz aydına gelen misafirleri için göz aydın sofrası hazırlamaktadır. Ayrıca, bebeğin kötü ruhlardan korunması için de yatağa istavroz-haç konur. Bu arada yeni doğan bebek-balanın kırklanması gerekmektedir. Loğusa kadın ise 40 gün dışarıya çıkmamaktadır. 40.gün ise banyoda iyice yıkandıktan sonra kiliseye giderek dua eder. Loğusanın 40 gün boyunca dışarı çıkmamasının sebebini geçmişte Urumlar arasında yaygın olan bir inanca bağlamak mümkündür. Bunun temelinde yeni doğum yapan bir kadının bastığı yerde ot bitmeyeceği inancı vardır. Düğün ve doğum kadar ölüm olayı karşısında da Urumların sahip oldukları inanç ve uygulamalar dikkat çekicidir. Her şeyden önce cenaze töreni düzenlenmeden cenazenin bir gece evde yatması gerekmektedir. Cenazenin bulunduğu odada mum yanarken cenazenin ayakları ve çenesinin bağlanması gerekmektedir. Karnının üzerine ise mıknatıs konulmakta eline de haç verilmektedir. Bu arada evde yaşayan kedi ve köpekler kapatılmalıdır. Ayrıca evdeki tüm aynalar da bir örtüyle kapatılmaktadır. Ertesi gün düzenlenen cenaze töreni ile defin işlemi gerçekleştirilir. Cenazenin defnedilmesinden sonraki 8. ve 40.günleri önemlidir ve ölen kişinin akrabalarının tıraş olmaması âdeti vardır. Urumlar arasında var olan bir diğer inanç da nazar değmesidir. Mihaeliç, nazar değmesinin esneme ve baş ağrısı ile ortaya çıktığını belirtirken, bazı insanların gözünün değebileceğini vurgulamaktadır. Nazara karşı İncil’den dua okunduğunu belirtirken bu duayı da herkesin okuyamayacağının altını çizmekte ve kendi ailelerinde bu özelliğin büyük annesinin elini sürüp sırtını sıvazlamasıyla kızı Ludmila’ya geçtiğini belirtmektedir. Çocuk oyunlarına bakıldığında ise koyun ayağı kemiği ile oynanan aşık oyunu, dip düştü, elçi geldi, çaka oyunu, çelik çomağın geçmişte çocuklar arasında oynan oyunlar olduğu anlaşılmaktadır. Bugün dahi yapılan yemeklerine bakıldığında, kavurmanın sızık ismiyle, ayranın aryan, kaymağın haymah olarak, pekmezin bekmez olarak telâffuz edilmesi dışında yoğurdun süzme yoğurt hali ile, köbetenin ve kolbasının (Mihaeliç 2002; Konstantinova 2002) var olması ilgi çekicidir.

Sahip oldukları gelenekleri ve âdetleri ile ve bugün dahi taşıdıkları Arabacı, Keçeci, Yağmurci, Nalça, Karasakal, Kör (Kior), gibi Türkçe soy isimleriyle Grek olarak adlandırdıkları Yunanlılardan tamamen farklı olduklarını ve aralarında hiç de iyi bir ilişkinin bulunmadığını dile getiren Urumlar, resmî literatürde Grek olarak adlandırıldıkları hâlde neden Greklere benzemedikleri, neden onlarla anlaşamadıkları ve en önemlisi de neden Türkçe konuştuklarını sorgulamaktadırlar.

Topluluk üyeleri açık ve sade bir biçimde Türkçe konuşuyor olsa da, kendileri dillerini Türkçe olarak değil de, Greko-Tatar ve Urumca olarak adlandırmaktadırlar. Greko-Tatar adlandırması bugün batı literatüründe yer alan bir adlandırma olup (Podolsky 1985) Urumlar arasında da bu isimlendirme kullanılmakta ve kendilerinin Yunanlılardan ayrı olduklarını belirtmek için “biz Helen değiliz Greko-Tatarız. Helen başka Greko-Tatar başka” şeklinde ifade etmektedirler. Bunun dışında ayrıca yaşlı kuşak özellikle Urum tabirini kullanmaktadır. Gündelik yaşamlarında her ne kadar Rusça etkin bir yere sahipse de, kendi aralarında ve evlerinde orta ve yaşlı kesim Urumca konuşmaktadırlar. Kırım’dan 1778’de ayrılmalarını takiben her türlü kısıtlama ve yasağa rağmen dillerini korumayı bu şekilde başardıklarını belirten Urumlar, kendi aralarındaki konuşmalarda Rusça konuşanları “bizces laf et” diyerek uyarmaktadırlar. Diğer taraftan, bizces dedikleri dillerinin Türkçe ile %99 oranında aynı olduğunu da kabul etmektedirler. Ancak, topluluk üyeleri arasında dillerinin ölmek üzere olduğu yönünde ciddî bir endişenin de var olduğu gözlenmektedir. Bu konuda özellikle gençlerin kendi ana dillerini konuşmaları ve unutmamaları için topluluk üyelerinin önde gelen isimlerinin önemli sayılabilecek girişimlerinin olduğu da gözlenmiştir. Bu bağlamda, Urumların Karan dedikleri ancak, Ukrayna devleti tarafından Granitnaya olarak ismi değiştirilen bir Urum köyünde emekli bir kütüphane görevlisi olan Dora Vasilevna Famiçova, evlenmeden önceki soyadının Körük olduğunu belirtirken Urum gençlerinin kendi kültürlerini ve dillerini unutmamaları için köy kütüphanesinde büyüklerinden kalan çeşitli eşyaların sergilendiği bir köşe oluşturduklarını vurgulamıştır. Bunun dışında yine Urum gençlerine kütüphane görevlisiyken ana dillerini doğru dürüst öğrenebilmeleri için onlara Urumca öğrettiğini de dile getirmiştir. Bunun için ayrı bir çalışma yaparak Türkiye’de kullanılan Latin alfabesinin Urumca’nın ifade edilmesinde en uygun alfabe olduğunu tespit eden Famiçova, Latin alfabesini Urumca’ya uyarlamıştır. Bu şekilde, köyün gençlerine görevli olduğu dönemde dillerini Latin alfabesine dayanarak öğreten Famiçova, bugün de bunu yapmak istediklerini ancak, maddî yönden yetersiz olduklarını dile getirmiştir. Famiçova’nın dışında benzer bir uygulama bugün hâlen Valeri Kior tarafından Eski Kırım (StaroKırım)’da yürütülmektedir. Kior, köyün gençlerine Latin alfabesiyle değil de, Kiril alfabesiyle Urumca öğrettiğini ve bunu devam ettirmek istediklerini belirtmiştir (Famiçova 2002 ; Kior 2002).

Yukarıda yer verilen bilgiler ışığında 18. yy. sonundan itibaren Rus denetimi altına girmelerine rağmen Urumca dedikleri dillerinden ve kültürlerinden vazgeçmemiş olan Urumların bugün hala kendi içlerinde bu şekilde varlıklarını devam ettirmeye çalışmalarının gerçekten büyük bir başarı olduğunu belirtmek gerekmektedir. Ancak, Urumlar bu varlık mücadelesinde bugüne kadar başarılı olsalar da, bu başarılarının devamı için önlerinde uğraşmaları gereken bir takım meselelerin olduğu da açıktır. . Şöyle ki, yukarıda adı geçen köy ve şehirlerde yaşayan tüm Urumları ve Grekleri bir arada toplamak amacıyla Yunanistan destekli bir federasyon faaliyet hâlindedir. Donetsk şehrinde bulunan Grek federasyonu başkanı Feodor İstanbulci, 1990 yılında tüm Urum ve Greklerin aynı soydan geldikleri fikrinden hareketle kurulan ve zamanla tüm Grek ve Urumları bir çatı altında toplamayı hedefleyen federasyonun şu anda parçalanmış olduğunu belirtirken bu parçalanmanın nedenleri konusunda herhangi bir açıklama yapmaktan kaçınmıştır (İstanbulci 2002). Diğer taraftan, bahsedilen bu parçalanmanın nedenleri konusunda Urumlar oldukça açık bir şekilde Greklerin kendilerini dışladıklarını, din dışında onlarla dilleri dahil hiçbir ortak noktalarının da olmadıklarına dikkat çekmektedirler. Ayrıca, yapılan görüşmelerden anlaşıldığı kadarıyla Yunanistan destekli federasyon bu bölgede on yıldır faaliyettedir ve Urumlar arasında aslen Helen soyundan gelmekte oldukları ve Türklerin baskısı sonucu Türkçe konuşup onlara benzedikleri şeklinde propaganda yürütmekte, topluluk mensuplarının Yunanca öğrenmelerini sağlamakta, Urum gençlerini eğitim veya çalışma amacıyla Yunanistan’a götürmekte, hatta Yunan vatandaşlığına geçmeleri için çaba sarf etmektedirler. Federasyonun bu çabalarının tamamen boşa gittiği söylenemezse de, federasyona tepki gösteren Urumların sayısının çokluğu federasyonun tam anlamıyla hedefine ulaşamadığını göstermektedir. Çünkü Staroignatovka’da yaşayan Syvetlana Konstantinova, Maria Sağırova ve Evdokia Tırnaksız’ın söylediklerine bakılırsa Yunanistan’a giden Urumlar tıpkı Türk-Yunan nüfus mübadelesinde Yunanistan’a gönderilen Karamanlı Ortodokslar gibi Yunan toplumu tarafından kabul görmemekte ve toplumdan dışlanmaktadırlar. Bunun dışında, Greklerden farklı olduklarının bilincinde olan Urumlar da, her ne kadar maddi açıdan yetersiz olsalar da, kendi başlarına bir organizasyon oluşumunu arzulamaktadırlar (Konstantinova, Sağırova ve Tırnaksız 2002). Şu an için sahip oldukları Birlik adlı gazete ile bu tür bir oluşumun temellerini atmış görünmektedirler. Sahip oldukları bu gazete dışında yukarıda adı geçen akademisyen Kior’un ve ünlü güreşçileri ve şairleri Viktor Borata’nın yazmış oldukları Kiril alfabesiyle Urumca şiir ve yazılar tüm topluluk üyeleri tarafından ilgiyle takip edilmektedir.

Kökenleri konusunda ciddî anlamda sorun yaşayan Urumlar üzerine akademik çevrelerde yapılan çalışmalara bakıldığında bugüne kadar bu konuda tek isim denilebilecek olan Dr. Alexander Garkavets’in adına rastlanmaktadır. Aslen bir Ukrayn olup, şu anda Kazakistan’da Avrasya Araştırmaları Merkezinin başkanlığını yürüten Garkavets, 1973 yılından bugüne Urumlar üzerine dil ve folklorik incelemeler yapmış ve bu anlamda bir çok eser kaleme almıştır. Türkçe konuşmakta olan Urumların köken itibariyle Helen olduklarını iddia eden Garkavets, Urum tabirinin Türkler tarafından Romalılara verilen bir adlandırma olmasının ötesinde bu iddiasını destekleyecek ciddî anlamda tarihî bir veri ileri sürememektedir. Diğer taraftan, konu ile ilgili olarak bugüne kadar Türkiye’de herhangi bir bilimsel çalışmanın bulunmaması da üzerinde durulması gereken bir diğer önemli gerçektir.

Sonuç olarak, 1999 yılından itibaren bugüne kadar gerek Karamanlılar gerekse Urumlar ile ilgili gerçekleştirilen saha çalışmaları ve yapılan literatür taramaları sonucunda ulaşılan verilere dayanarak;Türk tarihi açısından oldukça önemli olan ve bugüne kadar haklarında detaylı çalışmaların yapılmadığı Bizans hizmetindeki Hıristiyan Türklerin konumlarının ve Selçuklu tarihinin özellikle XIII.yy’daki Selçuklu Sultanlığı’nı idare eden iki kardeş, Rukneddin Kılıçarslan ve İzzeddin Keykavus, arasındaki taht mücadelesinde Keykavus’un maiyetindeki binlerce askerle birlikte Bizans İmparatorluğu’na sığınması sonrasında yaşanan gelişmelerin özellikle Yunan kaynakları esas alınarak Türk kaynakları ile karşılaştırmalı olarak detaylı bir şekilde incelenmesi gerektiğini vurgulamak gerekmektedir. Diğer taraftan, bugüne kadar elde edilen veriler, Gagauz Türklerinin, bir zamanlar Kırım’da yaşamış olup ve şimdi, geçmişten bugüne dilleri ve kültürleri konusunda taviz vermeden, Ukrayna topraklarında yaşamakta olan Urumların ve 1924 yılına kadar Türkiye topraklarında Rum Ortodoks nüfustan çok Müslüman Türk toplumu ile büyük benzerlikler gösteren, Türkçe konuşan, Türkçe isimler taşımış olan Karamanlılar arasında tarihi bir bağın var olduğunu gösterir niteliktedir denilebilir. Başka bir ifadeyle, en büyük desteği Anadolu Türkmen beyliklerinden ve bu arada Karamanoğullarından alan Sultan Keykavus ile birlikte Bizans’a sığınan ve yine onunla birlikte Kırım Hanlığı topraklarına giden Türklerin varlığı yanında, adı geçen Kırım Hanlığı topraklarının tarihte Deşt-i Kıpçak olarak adlandırılan ve yüzyıllar boyunca Bulgar, Hazar, Peçenek, Uz ve Kıpçakların hüküm sürdüğü sahanın bir parçası olması ve bu sahada Roma Katolik kilisesi ve Bizans Ortodoks Kilisesinin misyon faaliyetlerine sahne olması ve adı geçen Türk boylarına mensup binlerce Türkün Hıristiyanlığı kabul etmesi gerçekleri konuştukları dil ve sahip oldukları kültürel özellikleri açısından Karamanlıların ve bugün kendi üyeleri arasında köklerini Oğuz-Kıpçak Türklerine dayandıran ve Urum olarak adlandırılan bu iki Ortodoks Hıristiyan topluluğun Türklük ile bir bağlarının olduğunu açık bir şekilde ortaya koymaktadır, denilebilir.

Yonca Anzerlioğlu, Çağdaş Türklük Araştırmaları Sempozyumu 2002, Bildiriler, 8-10 Mayıs 2002, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü

Kaynaklar
“Tourcopoloi”, (1933). Megali Ellniki Egkyklopaideia, 23, 235 s.
“Tatikios”, (1933). Megali Elliniki Egkyklopedeia, 22, 822s.
ALİVANOĞLU, Kaliopi, (2000). Apo to Çukur Kappadokia isto Kappadokiko, Karditsa.
AMANTOS, K., (1933). “Tourcopoloi”, Ellinika, 40, 325 s.
ANHEGGER, Robert, (1988). “Evangelinos Misaelidis ve Türkçe Konuşan Dindaşları”, Tarih ve
Toplum, 50, Şubat, 73 s.
---, (1979-1980), “Hurufumuz Yunanca. Ein Beitrag zur Kenntniss der Karamanish-Türkischen Literatür”, Anatolica, no.VII, 159 s.
BARKAN, Ömer Lütfi, (1955-1956). “Türk Yapı ve Yapı Malzemesi İçin Kaynaklar”, İktisat Fakültesi Mecmuası, 17 (1-4 Ekim –Temmuz): 13-19.
BELDECİANU, İrene, (1997). “Bitinya’da Gayri Mülsem Nüfus (14.yy’ın ikinci yarısı –15.yy’ın ilk yarısı), Osmanlı Beyliği, (ed.) Elizabeth ZACHARİADOU, İstanbul.
BRAND, Charles M., (1989). “The Turkish Element in Byzantium, Eleventh- Twelfth Centuries”, Dumbarton Oaks Papers, 43: 13.
CAHEN, Claude, (1985). Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler, İstanbul.
ÇİÇEKOĞLU, Sultan ile 6.10.2000 tarihinde Farsala Zoodohos Pigi köyünde yapılan mülakat.
DAWKİNS, R.M., (1916). Modern Greek in Asia Minor, Cambridge.
DERNSCHWAM, H., (1992). İstanbul ve Anadolu’ya Seyahat Günlüğü, çev. Prof. Dr. Yaşar ÖREN, Ankara, Kültür Bak. yay.
ECKMANN, J., (1950). “Anadolu Karamanlı Ağızlarına Ait Araştırmalar,I. Phonetika”, A.Ü. D.T.C.F. Dergisi, VIII (Mart 1): 165.
EKİNCİKLİ, Mustafa, (1998). Türk Ortodoksları, Ankara, Siyasal yayınevi.
EYİCE, Semavi, (1962). “Salaville Severien ve Dalleggio, Eugine, Karamanlidika, Bibliographie analytique d’ouvrages en langue Turque imprimes en caracteres Grecs I, 1584-1850”, Belleten, XXVI (Nisan 102): 369.
FAMİÇOVA, Dora ile Karan-Donetsk’de 09.05.2002 tarihinde gerçekleştirilen mülakat.
GARKAVETS, Aleksandre ile Akmescit’te 13.05.2002 tarihinde gerçekleştirilen mülakat.
GARZYA, Antonius,(ed.), (1984). Oraiones et Epistolae, Leipzig.
GOLDEN, Peter, (1998). “Religion Among the Qıpcaqs of Medivial Eurasia”, Central Asiatic Journal, 42.
HİONİDİ, Georgio, (1970). İstoria Tis Veria, Selanik.
İSTANBULCİ, Feodor ile Donetsk’de 08.05.2002 tarihinde yapılan mülakat
JASCHKE, Gotthard, (1964). “ Die Türkisch-Orthodoxe Kirche”, Der Islam : 98.
KALAYEROV, Stephan ile Donetsk’de 08.05.2002 tarihinde gerçekleştirilen mülakat.
DİMİTRİOS ile 9.10.2000 tarihinde Yunanistan’ın Larissa şehrinde yapılan mülakat.
KHONİATES, Niketas, (1995). Historia, (çev.) Fikret IŞILTAN, Ankara, TTK.
KIRPIK,Güray, (1997). Kayseri, Niğde ve Aksaray Livalarında Hıristiyan Türkler, Gazi Ün. Eğitim Fak. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
KİOR, Valeri ile Eski Kırım (Staro Kırım)’da 10.05.2002 tarihinde gerçekleştirilen mülakat.
KİTROMİLİDES, M. PASCHALİDİS ve Alexis ALEXANDRİS, “Ethnic Survival, Nationalism and Forced Migration, The Historical Demograph of the Greek Community of Asia Minor at the Close of the Ottoman Era”, Deltio, 4: 20.
KONSTANTİNOVA, Syvetlana ile Staroigneteva-Donetsk’de 09.05.2002 tarihinde yapılan mülakat.
KRUMBACHER, Karl, (1895). “Michail İtalikos”, Byzantinische Zeitshrift, 4: 10.
MİHAELİÇ, Feodora ile StaroKırım-Donetsk’de 10.05.2002 tarihinde yapılan mülakat.
Mikhail Psellos’un Khronografyası, (1992). (çev.) Işın DEMİRKENT, Ankara, TTK.
MORAVCSİK, Gyula, (1977). “Byzantinische Mission im Kraise der Türkvölker an der Nordküste des Schwarzen Meeres, “Proceedingss of the 13th International Congress of Byzantine Studies, Oxford, 5-10 September (1966), (ed.) J.M. HUSSEY, D. OBELENSKY and S. RUNCİMAN, London: Oxford Un. Press
MURALT, Edouard de, Essai de Chronographie Byzantine pour Servir à l’Examen des Annales du Byzantine Empire et particulierment Des Chronographes Slavons de 395 à 1057, St.Petersburg, 1, 2.
NASTASE, D, “Les Debuts de la Communaute Ecumenique du mont Athos”, Simmetika, tom. Ektos: 263-368.
OCAK, Ahmet Yaşar, (2000). Babiler İsyanı, Aleviliğin Tarihsel Altyapısı, Yahut Anadolu’ya İslam-Türk Heteredoksisinin Teşekkülü, İstanbul.
ONGAN, Halit, (1958). Ankara’nın ı numaralı Şer’iye Sicili, Ankara, TTK.
PAVLİDİS, Kosmas ile 6.10.2000 tarihinde Farsala-Zoodohos Pigi köyünde yapılan mülakat.
PODOLSKY, Baruch, (1985). A Greek Tatar-English Glossary, Ottoharrassowittz, Wiesbaden.
SAĞIROVA, Maria ile Staroignatovka-Donetsk’de 09.05.2002 tarihinde yapılan mülakat
SAVVİDES, Alexis, (1993). “Late Byzantine and Western Historiographers on Turkish Mercenaries in Greek and Latin Armies: Turcoples /Tourkopouloi” in Making of Byzantine History, Studies dedicated to Donald M. Nicol, ed. by Roderick Beaton and Charlotte Rouche, Variorum, 122 s.
TIRNAKSIZ, Evdokia ile Staroignatovka-Donetsk’de 09.05.2002 tarihinde yapılan mülakat.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, (1988). Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu -Karakoyunlu Devletleri, Ankara,: TTK.
VASARY, Istvan, (1988). “Orthodox Christian Qumans and Tatars of Crimeea in the 13th-14th centuries”, Central Asiatic Journal, 32 (3-4).
VASİLİEV, A. A., (1952). History of the Byzantine Empire, 324-1453, I, Madison.
VRYONİS, Speros, (1971). The Decline of The Medivial Hellenism in Asia Minor and the Process of Islamization from the 11th through the 15th century, Los Angeles,.
WİTTEK, Paul, “Yazıcıoghlou Ali on the Christian Turks of the Dobrudja”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, 14, 3: 48.