Sahra Çölünün Türkleri

Onlar çölün mavi adamları... Onlar Büyük Sahra`nın siyah Türkleri... Onlar son Osmanlılar... Hatta hala Osmanlılar...

Misyonerlerin İştahını Kabartan Topraklar
Sarayın penceresinden dışarıya, çökmekte olan akşam karanlığının laciverteboyadığı boğazın sularına bakarken, yanındakilere seslendi Büyük Sultan:"Afrika'daki kardeşlerimiz Fransızların insafına terk edilemez. Ne gerekiyorsa tez elden yapıla."Fizan'dan gelen habercinin getirdiği bilgiler, çelik gibi bakışlarını dahabir keskinleştirmişti sanki. Afrika kıtasını sömürgeleştirmeye kararlıİngiliz, Fransız ve Almanlar üç koldan kara kıtayı paylaşmak için anlaşmışlardı aralarında. Avrupalı misyonerlerin yer altı zenginliklerinedair anlattıklarıyla iştahları daha da kabaran Fransızlar başlamışlardı bileAfrika'yı kuzeyden işgal etmeye. Önce Cezayir, şimdi kıtanın daha da içleri. Amaçları Çad gölüne kadar tüm Biladüs'sudan'ı, yani Büyük Sahra'nın güneyiniellerine geçirmekti.

Osmanlının Afrikadaki Sınırı
Nijer'in başkenti Niamey'de kaldığım otelde masanın üzerine bırakılan su şişesinin üzerinde yazan bir markadan ibaretti önce Agadez. Sahra çölününortasındaki vahalardan çıkarılan kaynak suları, bu isimle turistlere servis ediliyordu. Nerden bilebilirdim ki sonraki günlerde Agadez'in, beni çölün ortasından İstanbul'un derin mavi sularına götürecek, tarihin tozlusayfalarını karıştırmama yol açacak gizemli bir kent olduğunu.

"Biz Osmanlıyız"
Ertesi gün Nijerli dostlarımızla sohbet ederken, Agadez'in cihan devleti Osmanlı'nın Afrika'da ulaştığı en uzak yer olduğunu öğreniyorum. Ama burayıbizim için asıl ilginç kılan, Osmanlı'nın buraya kadar gelmiş olması değil.Bu insanların hala Osmanlı'ya bağlı oluşu… "Biz Osmanlıyız!" diyor bu kentin insanları. Agadez in valisine hala "Sultan" diyorlar. Bu bölgenin adı halaAgadez Sultanlığı. Üstelik kendilerinin Türk soyundan geldiklerinisöylüyorlar. Diğer Nijerli kabilelerden daha açık renkli bir tene sahip olmalarını da buna delil olarak gösteriyorlar. Gerçekten de Agadezliler,Nijer'in diğer şehirlerinde yaşayan insanlara pek benzemiyorlar.

Osmanlı Tarihi Okutuluyor
Afrika'nın ortasında da Osmanlı medeniyetinin izleriyle karşılaşmak gerçekten gurur verici. Osmanlı deyince hala Agadezlilerin gözlerinin içigülüyor. Okullarında Osmanlı Tarihi, ders olarak okutuluyor. NijerCumhurbaşkanı, Türkiye'den gelen heyetlere, Nijer ile Türkiye arasındaki sıcak ilişkilerin Osmanlı dönemine kadar uzandığını büyük bir sitayişleanlatıyor.

Afrikanın Kültürel Mirası
Ünlü Agadez Camisi Agadez, Mali'deki Timbuktu kenti ile birlikte sahranın en önemli iki kültürel mirasından biri. Nijer'in başkenti Niamey'e 1000 kilometre uzakta.Büyük sahranın kuzeye açılan kapısı Agadez'e, uzun bir yolculuktan sonraulaşılıyor. Kent küçük bir havaalanına sahip. Son zamanlarda turistlerin ilgisini çekmeye başlamış. Körfez ülkelerinden gelen zenginler, Agadezçevresindeki çöllerde ceylan avlıyorlar. Bir kerpiç evler kenti Agadez. Çevresi Harmattan rüzgarının büyük tepecikleroluşturduğu altın sarısı çölle kaplı. Kum denizindeki yeşil adacıkları andıran vahalarda meyve sebze yetiştiriliyor. Harmattan rüzgarı esmeyebaşladı mı, tozdan göz gözü görmüyor. Buradaki yabancılar için çekilecekgibi değil. Ama çölün mavi adamları için, kavurucu sıcakları biraz olsun kıran bu rüzgar büyük nimet. Yüksek kerpiç duvarlarla çevrili bahçelerdedört kazık üzerine örtülen hasırlardan oluşan çardaklar var. Agadezlilerkavurucu sıcaklarda günün büyük bölümünü buralarda geçiriyor.

700 Yıllık Kerpiçli Camii Kebir ve Yusuf Sarayı
Agadez'in mimari açıdan en önemli yapısı, 700 yıllık olduğu söylenen CamiiKebir, yani Büyük Cami. Son derece ilginç bir mimarisi var. Bir benzeri de Timbuktu'da. Afrika İslami mimarisinin en önemli örneklerinden. Kalın kerpiç duvarlarla inşa edilmiş caminin içinde de saflar kerpiçle birbirindenayrılmış. Kavurucu çöl sıcağı bu kalın duvarların ardında insanın içiniferahlatan bir serinliğe dönüşüyor. Ama caminin asıl karakteristik özelliğini, üst kısmına doğru incelen kare minaresi oluşturuyor. Hem içerdenhem de dış kısmından yukarıya çıkılabilen minare, uzaktan bir piramidi andırıyor. Agadez'in bilinen en eski sultanının adı Yusuf. Bu yüzden şu anda sultan olarak hitap edilen valinin bulunduğu saraya da Yusuf'un Evi deniliyor. Ama saray dediysek, adı saray, yoksa o da kerpiçten.

Çölün Tuaregleri
Gelelim Agadez'in Osmanlı'yla olan ilişkisine. Aslında bölgenin İslam'la tanışması 7. yüzyılda başlıyor. Mağrip ülkelerinden gelen tüccarlar ve Arap yarım adasından buraya ulaşan elçiler, bölgede İslam'ın hızla yayılmasını sağlamış. Büyük Sahra'da yaşayan halklar arasında en yaygın olanları Tuaregler ve Tibular…
Osmanlı arşivlerinde 'Tevarık' olarak bahsedilen Tuaregler, Hagarlar veEzgarlar olarak iki topluluktan oluşuyor.

Çölün mavi adamları
Giysileri nedeniyle Çölün Mavi Adamları olarak bilinen Tuareglerden, çetin çöl şartlarına dayanıklı, ticarete yatkın, savaşçı bir kavim olarak bahsediyor tarih kaynakları. Yüzyıllar boyunca güneyden kuzeye uzanan kervan yollarının güvenliğini sağladılar. 19. yüzyılda ticaret kervanlarının önemini kaybetmesi ile ekonomik sıkıntı içine giren bölge, bir yandan da yıllarca sürecek iç çekişmeler yüzünden huzursuzlukla karşı karşıya kaldı. Bunun üzerine, Cihan devleti Osmanlı'ya başvurdu buradaki yöneticiler.

Osmanlıya Katıldılar
Takvimler 1875'i gösterirken, Trablus eyaletine bağlı, Fizan sancağındaki Osmanlı valisine başvurdular. Osmanlı'yı davet ettiler ülkelerine. Bu talep derhal İstanbul'a bildirildi. II. Abdülhamit'in emriyle Osmanlı topraklarına katıldı bölge. Fizan sancağına bağlı olarak, bugünkü Çad topraklarında Reşade, Nijer'in kuzeyinde ise Kavar ve Asben kazaları kuruldu. Buraların güvenliği için asker, imarı için yöneticiler gönderildi. Asben bölgesinde yeralan Agadez'in valisi ise, Osmanlı valisi oldu. Osmanlının sadece Kuzey Afrika'ya kadar uzandığını düşünenler, bölgenin tarihini daha yakından incelediklerinde büyük bir yanılgı içerisinde olduklarını görecekler. Tıpkı bizim gibi…
Çünkü Osmanlı sadece Kuzey Afrika'ya değil, daha da güneye inerek Batı Afrika'nın iç kesimlerine kadar geniş bir coğrafyaya barış ve medeniyet götürdü. Üstelik bu gelişme, Osmanlının çöküş dönemi olarak gösterilen 19. yüzyılın ikinci yarısında meydana geldi.

Osmanlı Çekilince Fransız Sömürgesi Başladı
1875'ten sonra, bölgenin yer altı zenginliklerini ele geçirmeye çalışan Fransızlar ile Osmanlı arasında tam bir güç gösterisi yaşandı. Bazı küçük çatışmalar dışında bu bölge Osmanlı buradan ayrılana kadar huzur içinde yaşadı. Ancak Trablusgarp savaşıyla birlikte bölgede dengeler değişti. Osmanlı yavaş yavaş bu bölgeden çekilirken, boşluğu Fransa doldurdu. Tabi bu değişim o kadar da kolay olmadı. Çünkü Osmanlı'yı kendi iradeleriyle davet eden Tuaregler, işgalci Fransızlara karşı büyük bir direnç ortaya koydu. Ancak 1918 yılından itibaren Osmanlının bütünüyle Afrika'dan çekilmesi ile birlikte Fransa büyük emeline ulaşmış oldu.

Uranyum Madenlerini Fransızlar Kullanıyor
afrikaNijer Cezayir-Libya sınırının hemen güneyinde kalan bir Afrika ülkesi Fransa tüm Kuzey ve Batı Afrika ile birlikte Agadez ve çevresini de uzun süre işgali altında tuttu. Bölgenin yer altı kaynaklarını acımasızca sömürdü. Ülke bağımsızlığını kazanmış görünse de bu sömürü hala devam ediyor. Nijer'in ana dili Fransızca. Nereye giderseniz Fransız kültürü ile karşılaşıyorsunuz. Nijer şu anda dünyanın uranyum rezervinin önemli bir bölümüne sahip. En büyük uranyum madenleri ise Agadez'in 100 kilometreilerisinde bulunuyor. Elbette bu madenleri yıllardır Fransa işletiyor. Tabi çıkarılmasında bölge insanı kullanılıyor. Agadez'den çıkan uranyum,Fransa'daki nükleer santralleri çalıştırıyor. Yine zengin altın madenleri deyabancılar tarafından işletiliyor.

Türkiyenin Temsilciliği Bile Yok
Bölgenin petrol rezervi açısından önemi ise yeni yeni keşfedilmeye başlanmış. Çinli bir petrol şirketi büyük sahrada petrol bulmuş. Nijer'in 10 yıl içerisinde çok önemli bir petrol ülkesi haline geleceği konuşuluyor. Ancak bu kaynaklar da Batılılar tarafından sömürülür mü bilinmez. Dileriz bu petrol dost ve kardeş Nijer halkına savaş ve acılar değil, huzur ve refah getirir. Türkiye'nin buralarda bir temsilciliğinin olmaması bizi üzüyor. Son yıllarda karşılıklı bazı heyetler gidip gelerek ilişkileri canlandırmaya çalışıyor.